Baza e njëjtë dhe e përbashkët e shqipes standarde është e paprekshme

Prof. Dr. Gjovalin Shkurtaj

Anëtar i Këshillit Ndërakademik të Gjuhës Shqipe

Tiranë, 17.10.2010

Baza e njëjtë dhe e përbashkët e shqipes standarde është e paprekshme dhe, si e tillë, ajo duhet mbrojtur, ruajtur e përkrahur edhe më tej,sepse përbën treguesin themelor të përbashkësisë shpirtërore dhe kombëtare të shqiptarëve kudo që ndodhen: brenda dhe jashtë kufijve shtetërorë të Shqipërisë në trojet kompakte ballkanike dhe në diasporat arbëreshe e shqiptare kudo në botë.

Kjo bazë e njëjtë dhe e përbashkët e të shkruarit dhe e të folurit shqip në situata formale (zyrtare) i ka të gjitha mundësitë dhe cilësitë për ta mbajtur edhe më tej peshën e komunikimit të shqiptarëve me shkrim e me gojë, duke u bërë vend edhe prurjeve pasuruese, përtëritëse që mund të sjellin bartësit e saj nga vise dhe mjedise të ndryshme shqiptare.

Kam qenë dhe jam mbrojtës i shqipes së njësuar e të përbashkët, sepse e konsideroj si mbërritje me vlerë të shënueshme kombëtare dhe historike të kombit shqiptar, por, ndërkaq, kam qenë e jam i bindur se gjuha shqipe, si çdo gjuhë tjetër e kombeve të qytetëruara, shkon duke bërë edhe zhvillimet e veta, ndien dhe pasqyron edhe trysnitë e zhvillimeve të gjithanshme gjeoplolitike dhe ekonomiko-shoqërore e sidomos arsimore e kulturore të shoqërisë shqiptare. Kam qenë e mbetem ithtar i thënies urtake të At Justin Rrotës se “gjuha shkon tue bamë ato ndryshimet e veta” si dhe i konceptit të shëndoshë të atij studiuesi se njeriu sipas rasteve e rrethanave “mundet me e dredhe g-juhën” sipas rasteve dhe mjediseve të caktuara. Pra, të njëjtit njerëz, edhe sot e gjithë ditën, sipas nevojës e rrethanave të shprehejs, mund të shkruajnë e të flasin në shqipen standarde, të cilën e nxënë në shkollë, po edhe në të folmen a dialektin e vendlindjes përkatëse.Për mua, gjuha dhe dialektet nuk janë dy ushtri që ndeshen dhe njëra do ta asgjësojë tjetrën, por ujëra të cilat nisen nga treva të ndryshme dhe shkojnë në të njëjtin det të përbashkët.Midis shqipes së shkruar e të njësuar (që po quhet “standard”) vepron parimi i enëve komunikuese: dialektet marrin nga shqipja standarde terma, fjalë e mëynra të thëni dhe kështu zhvillohen e përparojnë; edhe gjuha standarde përthith e pranon vazhdimisht edhe prurje nga krahinat e dialektet dhe, ndonëse në fillim ato sjellin një farë turbullimi, me kohë tretën e bëhen pronë e shqipes standarde,por edhe mund të mbetën jashtë saj.Prurjet nga krahinat nuk e prishin gjuhën,ato vetëm e begatojnë dhe e përtërijnë forcën shprehëse e kumtuese të shqipes.Sigurisht, edhe ajo që vjen përj dialekteve,kur pranohet në standard duhet t’u përshtatet rregullave të drejtshkrimit të njësuar.

Kam qenë dhe jam, natyrisht, edhe kundër disa “hipertoskizmave” që e kanë dëmtuar sadopak rregullsinë e disa pikave të Drejtshkrimit (si p.sh. i gjerë në vend të i gjërë, që do të ishte sipas tipit nana>nënë, bana>bëra; disa raste të ë-së fundore; shumësi emrave me nj që mund të ishin me -j të tipit ulli, kufi etj. e të tjera).

Jam mbështëtës i idevë që në drejtshkrimin e shqipes mund të kishte më pak përjashtime dhe nuk më duket objektiv orientimi “sipas shqiptimit më të përgjithshëm” që u ka paraprirë autorëve të Rregullave në disa raste.

Mendoj se Rregullat e drejtshkrimit dhe Fajlori drejtshkrimor duhen ribotuar, duke pasqyruar në to edhe disa përmirësime e ndreqje të pjesshme, por pa e prekur themelin e tyre.Sigurisht, ribotimi parakupton edhe një punë të mirë e të ngeshme pasqyruese, pa ngut e diletantizëm,po edhe pa pasione autorësie. Ato janë hartuar nga një grup a komison pune, i nderuar edhe me çmim Republike,porse nuk ka qenë dhe nuk janë “pronë” e tyre. Rregullat e drejtshkrimit dhe normat e shqipes standarde duhen parë gjithmonë si pronë kombëtare dhe karakteri kombëtar i tyre duhet ruajtur e pasur gjithmonë parasysh.

Së fundmi, kam mendimin se nuk ka qenë e drejtë shpërfillja e punës së Këshillit Ndërakademik të Gjuhës Shqipe.Në të kanë qenë të caktuar 17 profesorë nga Shqipëria, Kosova, hapësirat shqiptare të Maqedonisë dhe nga diaspora arbëreshe; ata (midis të cilëve kam qenë edhe unë)kanë punuar duke u mbledhur disa herë në Tiranë dhe në Prishtinë, kanë marrë në shqyrtim e e kanë diskutuar për një varg pikash me rëndësi të Drejtshkrimit dhe ajo punë, sigurisht, nuk duhej flakur e shpërfillur.Ai Komision, natyrisht, nëse do të ishte e udhës, edhe mund të rinovohej, të shtohen edhe të tjerë, por kurrsesi nuk duhej injoruar.

Profesorët që kanë punuar në atë Këshill nuk janë fidanë duhani që mbillen e hiqen nga ara kur si të duam; ata janë personalitete dhe profesionistë të gjuhësisë, kanë punar seriozisht dhe rezultati i punës së tyre, edhe në qoftë se do të vlerësohej i paparanueshëm, përësëri kjo nuk mund të bëhej nëpërmjet injorimit, por, përkundrazi, nëpërmet një vlerësimi të qartë e zyrtar.