Globalizimi, Gjuha shqipe rrezikon të ndahet

Kliko ketu per te lexuar me shume ne MAPO.AL

SHKRUAN: Aida Tuci, Jonida Tashi 17-12-2010 11:50

Fati i Gjuhës shqipe duket se ndodhet në udhëkryq dhe frika që Eqerem Çabej ka pasur që para 40 vjetësh se mos krijoheshin dy gjuhë, njëra e folur dhe tjera e shkruar, tashmë është një rrezik real. Të vënë në alarm nga ky rrezik, gjuhëtarët dhe studiuesit më të njohur në vend propozojnë disa zgjidhje për ta nxjerrë gjuhën nga ky rrezik, për të mos e lënë të “vdesë”, siç ndodhi me Latinishten. Ndonëse të gjithë e njohin dhe e flasin mjeshtërisht shqipen, deri tani, për fat të keq, gjuhëtarët e vendit tonë nuk e kanë gjetur ende një gjuhë të përbashkët për këtë çështje, ndërsa kanë përvijëzuar ndryshimet që ata propozojnë të bëhen në standardin e Gjuhës Shqipe. Debati publik për këtë çështje tashmë ka dytë ditë që ka nisur dhe sot gjuhëtarët e mbledhur në konferencën shkencore “Shqipja në etapën e sotme: Politikat e përmirësimit dhe të pasurimit të standardit”, që organizohet nga Qendra e Studimeve Albanologjike dhe Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë, do të dalin me një rezolutë për ndryshimet që propozojnë. Më pas do të jetë Këshilli Ndërakademik në Akademinë e Shkencave, institucioni që do të shqyrtojë dhe marrë vendim për ndryshimet. Dje, në ditën e dytë të konferencës, pjesëmarrësit kanë shprehur përkrahjen e tyre për propozimet e bëra nga dy emra të njohur në fushën e Gjuhës dhe Letërsisë, Kolec Topalli dhe Mehmet Elezi, të cilët ndër të tjera kërkojnë hapjen e standardit të Gjuhës shqipe drejt leksikut të gegërishtes, duke marrë prej saj fjalët më të qenësishme dhe me vlera. Por, disa nga ndryshimet e tjera që kanë dalë nga konferenca janë edhe: përfshirja e paskajores në shqipen standarde; heqja e “ë” mbështetëse në fjalët kur para saj gjendet një bashkëtingëllore, si fjala lajmëtar; heqja e disa foljeve të habitores, si rënë etj.; përcaktimi i mënyrës së shkruatjes së emrave të huaj; përdorimi i shkronjës së madhe për disa poste partiake, si Sekretari i Partisë. Në fakt, janë të shumta ndryshimet drejtshkrimore që propozojnë akademikët dhe gjuhëtarët, ndaj për këtë arsye ata kanë kërkuar edhe ndërhyrjen e botës akademike për këtë çështje, pasi janë fakultetet dhe shkollat, institucionet që do të duhet të mësojnë të rinjtë me standardet e reja të shqipes. Për këtë arsye, duhet të mbahet parasysh fakti se ndryshimet duhet të jenë të tilla që të kupton dhe përvetësohen jo nga akademikët, por nga nxënësit dhe studentët.

Prof. dr. Seit Mansaku (Qendra e Studimeve Albanologjike): Një pjesë të mirë të problemeve që u diskutuan këtu i kemi diskutuar dhe në Këshillin Ndërakademik, por s’kemi dhënë zgjidhje. Jam shumë dakord me të për çështjen e shkronjës së madhe, për emrat e huaj dhe për shumicën e rasteve të “ë” pastheksore. Kjo paraqitje me të vërtetë bind se në rregullat e drejtshkrimit ka inkoherencë, në parimin fonetik e morfologjik.

Prof. dr. Mehmet Çeliku (Universiteti i Tiranës): Problem është shkrimi i “ë” së patheksuar, ka mospërputhje mes shqiptimit dhe shkrimit të saj. Po të vendosim një rregull tjetër, do të ndodhë e njëjta gjë, do të ketë përjashtime të tjera, sepse kjo është gjendja e gjuhës. Prandaj dhe M. Domi thoshte le ta lëmë të sheshohen këto dukuri. Për këto duhen dhe analiza fonetike.

Ardian Vehbiu: Në drejtshkrim jemi të gjithë dakord që të thjeshtohet, ndërsa në leksik mendojmë se thjeshtimi e varfërimi do të dëmtonin gjuhën, ndonëse dhe këtu ka vend për dallime. P. Sh. në leksik, sinonimia leksikografike, kur mbledhim fjalë nga krahina të ndryshme për të njëjtën gjë që i fusim në fjalorë. Në këtë rast “pasurimi” e ndërlikon gjuhën. Ndërkohë që në terminologji, thjeshtimi nuk është diçka e keqe. Cila është zgjidhja për kapërcimin e tyre? Zgjidhja e parë është ajo e kriterit funksional. Pra, të zgjidhet ajo që e ndihmon gjuhën të sillet më mirë.

Akademik Rexhep Ismajli (Akademia e Shkencave dhe Arteve Kosovë): Janë të drejta këto, por ne jemi këtu para standardit dhe kemi detyra që ta bëjmë standardin të përshtatshëm, me sa më pak pengesa për nxënien e tij dhe arritjen e përmbushjes së funksioneve. Ne na takon të bëjmë fjalorin e tipit thesaurus, që nuk e kemi tashmë, i cili shmang konfuzionet e krijuara për fjalë të ndryshme.

Akademik Bahri Beci (Akademia e Shkencave të Shqipërisë): Kjo seancë më krijoi përshtypjen se po u afrohemi problemeve disi më konkretisht. Unë ndjeva dy qëndrime në këtë konferencë, nga një anë dëshira dhe përpjekja për të argumentuar se s’duhen bërë ndryshime, dhe nga ana tjetër nga një diskutim m’u krijua ideja se duhet të presim se kjo është diçka e vështirë. Po, ka vështirësi, por s’duhet të tërhiqemi. Duhet të depërtojmë, ta kapërcejmë këtë fazë. Si do të veprojmë me këtë drejtshkrim? Parimi themelor i tij është parimi fonetik. Por një kolegu ynë në Prishtinë ka deklaruar se parimi fonetik dhe morfologjik po barazohen në shqipe. Cilin parim do të ndjekim? A mos po shkojmë drejt krijimit të dy gjuhëve? Zgjidhjet duhet të jenë vetëm në sistem. Duhet bërë planifikim i punës, por kjo gjë do mbështetje. Ministria e Arsimit duhet të investojë në këto punë. Pra, duhet të jemi të kujdesshëm, por jo të kemi frikë për ndryshime.

Prof. Dr. Ardian Marashi (Qendra e Studimeve Albanologjike: Në këtë takim kërkohet që të bihet dakord dhe për studimet që nevojiten dhe specifikat që na duhen për të shkuar te rezultati, por në mënyrë të bashkërenduar. Në kuptimin parimor, lidhur me inkonsekuencat brenda normës së standardit, nëse i hyjmë inventarit, gjithmonë do të gjendet diçka. Problemi shihet te shpejtësia me të cilën është bërë norma. Ne e kemi normën gati e kërkojmë kohë për të bërë ndërhyrje. Pra, në momentin e formimit të shqipes është vepruar me shumë shpejtësi.

Prof. dr. Bardhyl Demiraj: Në ditën e parë u diskutua për mundësinë e zbatimit sa më konsekuent të drejtshkrimit. Sot del në pah nevoja për përmirësimin e këtyre rregullave. Mendoj se përmirësimi i rregullave nuk ka të bëjë me ndërlikimin e gjuhës sesa me thjeshtimin e këtyre rregullave. Në këtë mundësi mendoj se disa nënsisteme të gjuhës është e vështirë të preken, sepse, dhe po u prekën, është vështirë të zbatohen. E tillë është paskajorja “me”. Ajo përdoret, por sa pranohet nga folësit e tjerë që s’e përdorin? Është vështirë të ndërhyhet në anën gramatikore të gjuhës. Ndryshe është puna me leksikun, që duhet të jetë më i hapur. Këtu do parë sistematizimi dhe i rregullave. Disa gjëra duhen rregulluar të para në sistem, siç është problemi i “ë” së patheksuar. Studentët e huaj bëjnë pyetje të cilave nuk mund t’u përgjigjem as unë. Shpesh dhe unë bëj ndonjë gabim. Këto gjëra duhen parë, nga specialistë, në rezolutën që do dalë nga kjo konferencë, që komisioni apo këshilli i ngritur duhet të fillojë tamam nga puna për rimarrjen e ripunimin e rregullave të drejtshkrimit.

Prof. as. dr. Aljula Jubani (Universiteti i Tiranës): Edhe në vijim, besoj se do të ketë një problem dhe në përpilimin e rezolutës, sepse propozimet e ardhura janë thjesht individuale, studime individuale. Duhet bërë një organizim institucional i gjithë institucioneve kërkimore e universitare për të bërë një punë të mirë. Vetëm pas një pune konkrete mund të jemi në gjendje të përcaktojmë çfarë duhet të ndryshojmë.

Mehmet Elezi: Që të mos ketë asnjë keqkuptim, askush s’ka ndërmend për të fituar pozitat e humbura të gegërishtes, por për të fituar pozitat shqipja.