kliko ketu per te lexuar me shume ne ZemraShqiptare.net
Siç është bërë tashmë e njohur, më 15-17 dhjetor zhvillon punimet konferenca shkencore me temë "Shqipja në etapën e sotme: politikat e përmirësimit dhe të pasurimit të standardit", e organizuar nga Qendra e Studimeve Albanologjike. Në këtë tubim, që mbahet në një hotel turistik në Durrës, marrin pjesë vetëm ata persona që janë përzgjedhur nga një komision i posaçëm i kësaj Qendre. Kështu, për herë të parë mbahet një konferencë e mbyllur për specialistët e interesuar.
Në një varg shkrimesh e bisedash në televizion që i kanë paraprirë kësaj konference, po përhapen një numër të pavërtetash rreth shqipes standarde. Duke ia skuqur kësaj biografinë, si një mbeturinë e fundit e regjimit komunist, persona dhe rrethe të caktuara, të paçliruar nga mendësitë e vjetra, synojnë të sheshojnë politikisht dhe ideologjikisht rrugën për të ndërmarrë politikat e tyre "të guximshme" për përmirësimin e standardit, në të vërtetë për t'i ndërruar shkallë-shkallë bazën e sotme dialektore, për të krijuar një të ashtuquajtur neostandard. Diskutimet thjesht gjuhësore të zhvilluara në këtë frymë, rrahin të përligjin motivet jashtëgjuhësore për rishikimin e gjuhës standarde shqipe.
Si studiues e si pedagogë me përvojë shumëvjeçare, si lëvrues e dashamirë të gjuhës shqipe, e ndiejmë të nevojshme të sqarojmë opinionin shoqëror shqiptar për disa çështje thelbësore rreth këtij diskutimi, që kapërcen fushën e gjuhësisë dhe ka përmasat e një problemi kulturor kombëtar.
Së pari, kundërshtimet dhe kontestimet ndaj standardit po sundohen nga një politizim i skajshëm, që shkon ndonjëherë deri atje, saqë qëndrimi ndaj gjuhës standarde të vlerësohet si qëndrim ndaj demokracisë: kush mbron standardin e sotëm, është kundër demokracisë; kush e kritikon dhe kërkon ndryshime, rishikime, rindërtime etj., me një fjalë një standard të ri ose neostandard, është me demokracinë! Kjo është një reminishencë e së kaluarës, kur qëndrimet ndaj çështjesh të ndryshme trajtoheshin si "guri i provës", që ndante armiqtë e partisë e të popullit nga ata që ishin me partinë dhe me popullin.
Së dyti, gjuha e sotme standarde trajtohet si një krijim i dhunshëm, i arritur nën diktatin e udhëheqjes komuniste shqiptare në Kongresin e Drejtshkrimit në nëntor 1972, rrjedhimisht si një mbijetesë e komunizmit, e papajtueshme me realitetin e sotshëm. Kjo është katërcipërisht e pavër-tetë. Askund, revolucionet ose kthesat politike nuk kanë shërbyer si arsye për të ndërmarrë përmbysje e kthesa gjuhësore. Askund partitë politike, edhe në diktaturë, nuk kanë prodhuar gjuhë letrare ose gjuhë standarde sipas shijes ose dëshirës së tyre. Gjuhët standarde nuk krijohen me planifikime as socialiste, as kapitaliste. Ato janë produkte kolektive të zhvillimeve kulturore e shoqërore. Gjuhësia vetëm kodifikon me kriteret e saj shkencore atë që është arritur realisht në praktikën e lëvrimit e të përdorimit të gjuhës letrare. Ajo ngre në standard atë që është arritur në praktikë dhe nuk krijon gjuhë standarde në epruvetë sipas ndonjë porosie.
Së treti, paraqitet në një dritë të rrejshme Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe më 20-25 nëntor 1972. Ndër 87 delegatë të këtij Kongresi, vetëm njëri ishte personalitet politik, dhe ai për shkak të detyrës: ministri i Arsimit, Thoma Deljana, më pas i internuar e i përndjekur. Të gjithë të tjerët ishin studiues dhe pedagogë të gjuhës shqipe të shkollave të larta, mësues, shkrimtarë, gazetarë, botues nga Shqipëria, Kosova,
Së katërti, mëtohet se në formimin e gjuhës standarde dialektit të Veriut i është bërë padrejtësi. Sqarojmë se konceptet drejtësi - padrejtësi janë të zbatueshme në fusha të tjera të jetës shoqërore, por jo në formimin e gjuhëve standarde. "Drejtësia" në këtë rast do të parakuptonte që të gjitha të folmet e variantet letrare me baza të ndryshme dialektore të merrnin pjesë në gjuhën standarde në mënyrë pak a shumë të përpjesëtuar ose të përziheshin në mënyrë artificiale e arbitrare elemente prej dialektesh të ndryshme. Kjo nuk ka ndodhur me asnjë gjuhë e nuk mund të ndodhte as në rastin e gjuhës shqipe. Çdo gjuhë standarde ka një bazë të caktuar dialektore mbi të cilën ndërtohet si një variant mbidialektor, që përfshin edhe elemente të nevojshme me burime të ndryshme dialektore dhe strehon nën kulmin e vet edhe variantet e mëparshme letrare.
Së pesti, flitet shpesh për ndalimin e gegërishtes si një akt politik nga regjimi komunist. Kjo nuk përputhet me faktet. Partia komuniste dhe regjimi komunist interesoheshin në radhë të parë për përhapjen e ideologjisë së tyre me çdo mjet të mundshëm. Ata nuk shqetësoheshin fort nëse krijoheshin vepra letrare a këngë në këtë ose atë të dialekt: mjaftonte që ato t'i thurnin lavde partisë dhe udhëheqësit të saj, t'i bënin jehonë asaj çka thoshte partia. Prandaj janë të shumta veprat letrare dhe krijimet popullore edhe në dialektin e Veriut. Ndërprerja e botimeve në gegërishte te ne ndodhi pas Konsultës Gjuhësore që organizoi në prill të vitit 1968 Instituti Albanologjik i Prishtinës. Në këtë Konsultë u vendos njëzëri që në Kosovë, në Maqedoni, në Malin e Zi e në vise të tjera me popullsi shqiptare në Jugosllavi të përdorej gjuha letrare e Shqipërisë dhe drejtshkrimi i saj sipas parimit: "Një komb - një gjuhë letrare kombëtare". Pas kësaj, edhe në Shqipëri, pa ndonjë vendim administrativ, praktika e mëparshme e krijimit dhe botimit të letërsisë artistike dhe shkencore në gegërishte u vetëndërpre si një akt solidarizimi vullnetar me vendimin e Konsultës së Prishtinës. Përdorimi i një forme të njësuar të gjuhës dhe zbatimi sa më i përpiktë i normës letrare u ndien si detyrim qytetar i përgjithshëm. Në kushtet kur veprimtaria botuese ishte vetëm në duart e shtetit, kjo u absolutizua dhe iu mohua krijuesve e drejta e natyrshme për të zgjedhur vetë formën gjuhësore të shprehjes. Por prej 20 vjetësh rrethanat politike kanë ndryshuar dhe askush sot nuk mund të pengohet administrativisht të shkruajë e të botojë në formën gjuhësore që i pël-qen. Ndërsa shteti në veprimtarinë e vet zbaton një standard gjuhësor të vetëm.
Së gjashti, propagandohet sikur çë-shtja e gjuhës letra-re deri në vitin 1944 ishte thuajse e zgji-dhur dhe pas këtij viti iu ndërrua dhu-nshëm drejtimi rrje-dhës së zhvillimit të gjuhës.
E vërteta është se deri në vitin 1944 administrata e shtetit shqiptar përdorte në shkresa të ashtuquajturin "dialekt zyrtar" të mbështetur kryesisht në të folmen e Elbasanit. Në të gjitha veprimtaritë e tjera, si letërsia artistike, shtypi, tekstet dhe veprimtaria shkollore, përdoreshin lirisht të dy dialektet, me një mbizotërim të toskërishtes letrare, që mbështetej nga gjendja arsimore e kulturore e vendit dhe nga njësimi i saj i brendshëm më i madh. Është e njohur se rreth rrugëve të zgjidhjes së çështjes gjuhësore ka pasur atëherë pikëpamje të ndryshme dhe mjaft diskutime.
Së shtati, vlerësojmë se sot detyra kryesore është përhapja më e organizuar dhe më sistematike e kulturës gjuhësore, theksimi i kërkesës për zbatimin e normës letrare, vendosja e një disipline më të qëndrueshme në zbatimin e rregullave gjuhësore, mbrojtja e gjuhës shqipe nga shteti, ashtu siç e sanksionon edhe Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë.
Mendojmë se diskutimet për përmirësimin e standardit duhet të dalin si pasojë e natyrshme nga veprimtaria praktike për vepra themelore të standardit, në radhë të parë për një fjalor të ri të madh të gjuhës shqipe dhe për një gramatikë të re akademike, që të përshkruajë më me hollësi dhe të trajtojë në nivelin e gjuhësisë së sotme strukturën gramatikore të gjuhës shqipe. Këto diskutime duhet të përgatiten me kujdes, jo në mënyrë të përshpejtuar dhe si nisma të njëanshme, po me bashkëpunim institucional, sidomos të departamenteve të gjuhës në universitetet dhe në institutet albanologjike, duke krijuar kushte për një pjesëmarrje të frytshme të studiuesve që merren drejtpërdrejt me probleme të gjuhës së sotme shqipe e të normës letrare. Me këtë rast i bëjmë thirrje shkollës kombëtare që të vijojë traditën e saj të ndritur në fushën e mësimit të gjuhës shqipe me gjithë trysnitë e disa personave që shprehin qëndrime prapavajtëse e të politizuara ndaj shqipes letrare. U bëjmë thirrje veçanërisht mësuesve të gjuhës shqipe e të letërsisë, mësuesve të gjuhëve të huaja, që të kujdesen më shumë për një nivel më të lartë të kulturës gjuhësore amtare, për të rrënjosur te brezat e rinj dashurinë dhe nderimin për gjuhën tonë të bukur e të pasur, që është njëkohësisht edhe pasaporta jonë kulturore. U bëjmë thirrje shkrimtarëve e letrarëve, shtypit të shkruar e të folur, që të bëhen më të vetëdijshëm për rolin e tyre të pazëvendësueshëm në pasurimin dhe zhvillimin e gjuhës shqipe, për ndikimin e madh që ushtron puna e tyre në kulturën gjuhësore të lexuesve e të dëgjuesve. U bëjmë thirrje të gjithëve që e çmojnë vlerën dhe rëndësinë e një gjuhe letrare të njësuar për mbarë kombin shqiptar, që të mos lejojnë të cenohet e të dëmtohet kjo vlerë e lartë kulturore kombëtare!
No comments:
Post a Comment