nga Prof. Gjovalin Shkurtaj
Megjithatë, nuk mund ta fshehim se ka rënë disiplina gjuhësore e shtetit dhe kjo duket edhe në praktikën shkrimore e botuese.Ka shumë fjalë të huaja të panevojshme, ka gabime të shumta drejtshkrimore të pafalshme në shtyp, në botime dhe deri në librat e shkollave. Edhe gjuha e botimeve dhe e ligjeratave universitare ka pasur rënie të palejueshme të kujdesit për normën standarde. Ka gabime të panumërta e të pafalshme deri në burokracinë universitare: në regjistrat, amzat, diplomat, dëshmitë etj. dhe deri në dokumenetet zyrtare të dhënies së gradave e titujve më të lartë. P.sh, prof. dhe dr., shumëkush i shkruan me të madhe, ndërsa ato, kur nuk janë në fillim të rreshtit, duhet të shkruhen me shkronjë të vogël. Rrugët e sheshet janë me mbishkrime të shkruara keq e me gabime trashanike. Ka pasur edhe rënie të nivelit të kulturës së gjuhës në tubimet e kuvendet publike. Gojështhurja ka marrë përmasa të palejueshme.Po të ishte gjallë i ndjeri atë Anton Harapi, me siguri, do të thoshte “na mbuloi hordhëku”; por, më tepër do të brengosej sovrani i letrave shqipe, Faik bej Konica, i cili, qysh në kohën e vet, fshikullonte “analfabetët me diplomë”.
Gjuha shqipe është palca e kombit shqiptar. Kush ruan gjuhën e vet u bën nder atdheut dhe breznive të njerëzve të ditur, që kemi për detyrë t’i formojmë në universitetet tona. I vetmi standard, të cilin na e ka njohur dhe na e vlerëson gjithë Evropa e bota është gjuha shqipe e njësuar, shqipja standarde sikundër po e themi kohëve të fundit apo, edhe më mirë, siç e thoshin Rilindasit: gjuha shqipe e përbashkme.
Kush ruan gjuhën e vet, ruan çelësin e daljes në hapësirat e pafundme të dijes. Së mbrami, sikundër e thonë arbëreshët e Italisë: “Të gjithë lumenjtë rrjedhshin, por përroi ynë mos shteroftë!”.
2. Sa e dëmtojnë zhargonet e përdorura nga të rinjtë vend e pavend atë?
Universitetet, qysh kur janë krijuar e deri në ditët tona, kurdoherë kanë qenë të hapura edhe për prurjet ditunore nga bota, për hir të të cilave, sigurisht, gjithmonë kanë ardhur e do të vijojnë të vijnë edhe fjalë, terma e mënyra të thëni tipike për botën universitare, për leksematikën e profesoratit dhe madje, deri për “zhargonin” e profesoratit dhe të studentëve.Pra,zhargonet janë pjesë e ligjërimit të përditshëm, jozyrtar, kryesisht në mjedise e rrethe miqësore tëngushta.Ato kalojnë me zhvillimin e pjekurinë e të rinjve, ashtu si sëmundjet e moshës së re, si fruthi a kolla e mirë.
Nuk shoh ndonjë rrezik të shqipes nga zhargoni i të rinjve. Rrezik e problem jo të vogël përbëjnë disa mënyra të thëni të panatyrshme dhe të panevojshme,që po shtohen si sëmundje ngjitëse në ligjërimin e mediave, si p.sh. mëngjesin e së hënës, mbrëmjen e së shtunës, mesditën e së dielës etj. (në vend të formës së rregullt e për së mbari, përkat: të hënë në mëngjes, të shtunën në darkë ose në mbrëmje, të diel në mesditë etj.).
3. Po literatura që kanë në përdorim studentët në c'nivel është nga ana e rregullave dhe normave gjuhësore?
Gati të gjithë jemi kapluar nga dëshira për t’u dukur si të huaj, për të shkruar e folur sipas etnografisë së komunikimit “modern”,qoftë edhe kur kjo bie në kundërshtim me rregullat e mirënjohura të shqipes.Nuk kam pasur e nuk kam ndonjë kundërshtim me atë politikë, sepse, në thelbin e vet, ideja që shqiptarët të dinë sa më mirë anglishten dhe gjuhët e huaja të Evropës është e mirë, porse mendoj se do të ishte mirë që të dinin edhe gjuhët e fqinjëve, me të cilat realisht sot hanë bukë më shumë se një milion shqiptarë, në Greqi e në Itali, po edhe shumëkund tjetër në vendet e Evropës Perëndimore. Gjithashtu nuk mund të mos e them sot, sikundër nuk kam mënuar ta theksoj edhe disa herë të tjera: nuk më ka pëlqyer (dhe deri sa të marr frymë do të vijoj ta pohoj) se, ndërkaq, nuk i është dhënë kujdesi e vlerësimi që meriton gjuhës shqipe.
Disa nga emërtimet e reja për të jetësuar shndërrimet e prirjen drejt modernizimit të studimeve universitare kanë sjellë edhe shumë terma të huaj të panevojshëm, shumë slogane e mënyra të thëni të huaja ose të kalkuara keq prej anglishtes, të papërshtatshme për natyrën e morfosintaksës së shqipes. Kështu, dega u bë department, jetëshkrimi u bë cv dhe curriculum vitae, që, përveç të tjerash, si latinizëm ka edhe dy vështirësi shqiptimore problematike për shqipen: a)ae e lat. duhet të shqiptohet me e të gjatë, si rosae, puelae etj.dhe këtë shumica nuk e di dhe e lexon ashtu si shkruhet; b)theksimi në rrokjen e dytë (mbi i-në: curriculum) apo në rrokjen e fundit (mbi u-në: curriculum). Po ashtu bachelor, që, në mos tjetër, duhej të ishte shkruar e thënë ashtu si thuhej para Çlirimit, pra bakolaureat ose gjysmëlaure. Edhe master, që me aq “gëzim” e kemi përqafuar si term i gradimit “modern”, nuk është tjetër veçse mjeshtër e shqipes, prej po të njëjtës rrënje latine: master.
Në shumë prej librave shkollorë, si dhe në botime të tjera, po shtohen fjalt` e termat e huaj q` mund t` thuheshin edhe shqip, si kurrikula, sistemi kurrikular, skema klluster, informacioni selektiv, komponenetet, diversifikimi rajonal,vlerësimi internal dhe eksternal, komuniteti, fasilitetet, karta e studentit, inseroj, mobiliteti interuniversitar, kontemporane, uniforme, eksperiencë, frustracion, dominuese, post-adoloshente, autonomi financiare, support e suportim, fokusoj, komuniteti akademik, sistemi competitive, dilemë etj.
Nuk po kërkojmë qëndrime pastruese të skajshme, nuk po flasim për “purizëm” gjuhësor, nuk pot themi të shkruajmë dhemasë a dhematje për gjeometri, as dheshkronjë për gjeografi, natyrisht as gjithëmësime për universitet, sikundër patën ideur e ëndërruar Rilindasit e mëdhenj, por, së paku një qëndrim normal gjuhëruajtës e gjuhëmbrojtës universitetet duhet ta kenë si detyrë të përhershme. Pedagogët, jo vetëm ata që merren me gjuhësi e filologji, por të gjithë sa jemi, të cilësdo degë a disiplinë shkencore, ruajtjen dhe mbrojtjen e gjuhës shqipe duhet ta kemi njësoj detyrë e peng nderi.
4. C'mendim keni per literaturën me gabime ortografike (nuk flas per 2-3 gabime,por per atobotime që janë të mbushura me gabime ortografike, sintaksore dhe kuptimore)?
Ka shumë gabime e thyerje të palejueshme të normës drejtshkrimore në botimet universitare, në tekstet dhe doracakët e ndryshëm, ka shumë libra të përkthyer ndonjëherë me ngut dhe me mungesa të pafalshme, aq sa, ndokush, me të drejtë i ka ironizuar me cilësimin ad hoc “përckthime”.
Bëhen shumë veprimtari shkencore e studimore, botohen edhe materialet përkatëse të tyre. Për fat të keq, shumica e tyre nuk shpëtojnë nga gabimet, ndonjëherë edhe të rënda, gabime drejtshkrimore e sintaksore si dhe me leksik të papërpunuar e të pakrehur. Po bëhet si “modë” të shkruarit me shkronjë të madhe të vargjeve të gjata të fjalëve, që nuk përbjnë një emërtim të përveçëm dhe, si të tilla, nuk ka pse të shkruhen me shkronjë të madhe.
Ndërkaq, nuk mund të mos e vëmë re se, tashmë, ka edhe një kategori pedagogësh, kryesisht të rinj, por jo vetëm, që, duke qenë nën trysninë dhe modelin e gjuhëve të huaja, posaçërisht të anglishtes, kanë filluar të mos e ndiejnë (ose ta ndiejnë gjithmonë e më pak) se shqip duhet p.sh. Tiranë, 2009 (dhe jo Tirana 2009), vizita e Bush-it (dhe jo vizita e Bush), njësoj siç thuhet normalisht: vizita e Berishës (dhe jo vizita e Berisha), vizita e Thaçit (dhe jo vizita e Thaçi).
Në fushën e drejtshqiptimit, natyrisht, përveç shqiptimit e leximit në mënyrë gati analfabete, ndeshim edhe prirje të dëmshme, që, ndoshta, po të veprojmë me ngut e forcë, mund t’ua presim turrin. Nga më të shëmtuarat, por edhe nga më të mundshmet për t’u përgjithësuar, është prirja veskeqe për të shqiptuar shkronjat e alfabetit të shqipes sipas mënyrës së gjuhëve të huaja, sidomos duke imituar spellingun e anglishtes dhe të italishtes. Ka një jetë që shqiptarët ishin mësuar të thoshin FBI-ja, njësoj si KKB-ja, OKB-ja, SMT-ja etj., mirëpo folëset dhe folësit e disa prej mediave të sotme elektronike (radio, televizione dhe reklama) kanë filluar t’i “modernizojnë” këto shqiptime dhe, shpesh e më shpesh, po dëgjojmë të shqiptohen: eFBiaI, XhiDiPi, BiBiSi dhe, sidomos, e urryera CiVi.
Prirja për ta shqiptuar u-në e huazimeve si në angloamerikanishten.
Gjithmonë e më dendur në vend të klub në radiotelevizionet tona, po edhe përtej tyre, pra edhe në mjediset universitare, ka bulëzuar prirja për ta shqiptuar jo sipas traditës shqiptare, por sipas anglishtes dhe kemi: kllëb (p.sh. vodafon kllëb) dhe një farë radioje që shqip do të ishte Klubi FM na e “servirin” të modernizuar në Kllëb eFeM. Po të vazhdojë kjo “stuhi” anglofile, nuk do të jetë e largët dita kur, edhe Klubin e Selanikut do të na duhet ta shqiptojmë të “modernizuar” në Kllëbi i Selanikut, ndërsa për fjalën Republikë e republikan, me siguri, duke ecur pas shqiptimit te PUB > Pab, do t’u duhet shqiptarëve të thonë edhe Repablika, Partia Repablikane etj. dhe, pa dyshim, edhe mobajllizim e mobajllizohem.
Tiranë, 11 maj 2009
No comments:
Post a Comment