(Diskutim për Forumin e 6-të Publik të Akademisë Shqiptare të Arteve dhe Shkencave - me temë: “ Kosova-shteti me i ri evropian”, e
premte, më 14 shkurt 2014)
Të nderuar organizatorë të
Forumit të 6-të Publik me temë: “ Kosova-shteti më i ri evropian”,
Të nderuar akademikë, kumtues dhe
pjesëmarrës në këtë tubim me rëndësi shkencore e kombëtare,
Së pari, shpreh falënderimin
tim për ftesën dhe përgëzimet e mia të çiltra për idenë e mbarë dhe frymëgjatë
të kësaj veprimtarie shkencore, e cila i kushtohet një teme kaq të prekshme për
sot e për më tej: Kosova-shteti më i ri
evropian.
Së dyti, dëshiroj të
shpreh fjalë miradie për referatet dhe
kumtesat që u mbajtën sot, të cilat i konsideroj ndihmesa të vyera e me theksin
e nevojshëm kombëtar shqiptar, duke nisur me të nderuarin Jakup Krasniqi,
Kryetar i Kuvendit të Kosovës, si dhe të
akademikëve të tjerë, historianë dhe figura të njohura të botës shkencore e
politike shqiptare.
Po lejohem, me këtë rast, të
shpreh edhe unë ndonjë mendim, që shkon
në të njëjtën vijë me tehun atdhetar dhe kombëtar shqiptar të kumtesave të
mbajtura, por duke trajtuar disa
vlera e vlerësime për gjuhën shqipe, si simbol përbashkues i njësisë etnike
dhe kombëtare të shqiptarëve.
Jam i bindur se të gjithë sa
jemi e kemi ndier dhe e përjetojmë, jo pa shqetësim, rënien e kujdesit ndaj
gjuhës shqipe dhe plojën e prurjeve të pamira e të pafalshme të fjalëve të
papërshtatshme, jo vetëm të huaja, kur janë edhe të panevojshme, por sidomos të
një fryme të pakrehur, shpesh edhe dukshëm të pagdhendur e të pahijshme, që nuk
po na ndahet as në të shkruar, as në të folur.
Ka ardhur koha të tregojmë më shumë kujdes për gjuhën shqipe si tipar themelor i njësisë dhe i
njësimit kulturor e kombëtar, për
gjuhën zyrtare të shtetit e të shkollës, natyrisht edhe të të gjitha institucioneve
që varen ose lejohen nga shteti. Të
folurit dhe, sidomos, të shkruarit në gjuhën letrare kombëtare është sot shenjë
e tregues kulture. Gjuha letrare
është një synim i përhershëm i njeriut tonë, sidomos i të rinjve të shkolluar e
të profilizuar thellë e ethshëm në shkencën, artin e dijet bashkëkohore,
prandaj edhe përbën një dukuri reale e që nuk është as thjesht punë gjuhësie,
as thjesht objekt kundrimi vetëm për gjuhëtarët.
Mbi të gjitha, kudo e kurdoherë,
ka qenë dhe mbetet me vlerë kujdesi dhe
kërkesa e rreptë e shtetit për zbatimin gjuhës zyrtare. Dhe kjo, sikundër e
dimë të gjithë, nuk është një punë që për herë të parë sot,por qysh në hapat e
parë të shtetit shqiptar. Po përmend edhe një herë se, këtu e 101 vjet më parë, në
mbështetje të vlerësimit për pranimin e
gjuhës shqipe si gjuhë të shtetit shqiptar nga qeveria e Ismail Qemalit
jepet pohimi dorëmbarë i këtij shtetari e diplomati të urtë:
“Pas dëshirës dhe n’emën të Zotënies së tij, Kryetarit të qeverriës, botojmë këtë
lajmim: Duhet të gjithë t’a dijnë mirë se, ç’ në ditën fatbardhë që kur
Shqipëria dolli më vehte, gjuha shqipe u ba gjuha zyrtare e vendit.Tani, në
ç’do degë t’administratës, n’a lipsen
nëpunës të cilët t’a njohin mirë, me shkrim e këndim, gjuhën amtare…Edhe
nëpunësit që ndodhen në shërbim do të japin provim në gjuhën shqipe: ata që do
të tregohen të zotët, do të konfirmohen në punën që kanë; ata që nuk do të dinë
mirë gjuhën shqipe, do të munt të kërkojnë kohë që t’a mësojnë në qoftë se kanë dëshirë të mbeten në shërbim.”[1] Pikërisht
atë ide dorëmbarë e frymëgjatë të Ismail
Qemalit kam pasur parasysh në reagimet e mia të kohëve të fundit të shprehura
edhe në artikullin tim ”Shqetësime dhe
propozime për kulturën e gjuhës së shtetit”[2].
Mendova t’i ritheksoj këto vlerësime
për gjuhën shqipe në administratën publike dhe, enkas, për kujdesin që duhet të
tregojë ndaj saj shteti (në rastin
tonë: shtetet) dhe institucionet në
krejt hapësirat shqiptare ballkanike, pikërisht pse po flitet për shtetin Kosovës,
i cili, ndërkaq, ndonëse është ”shteti më i ri i Evropës”,
për fatin e bardhë të atij shteti
dhe të popullit shqiptar të Kosovës, qysh nga viti 1968 me Konsultën e
Prishtinës, pastaj me pjesëmarrjen e gjerë e të shënueshme të përfaqësuesve të
intelektualëve të Kosovës në Kongresin e
Drejtshkrmit të Gjuhës Shqipe dhe në të gjitha konferencat shkencore madhore në
përkujtim të atyre dy ngjarjeve të rëndësishme shkencore e kombëtare, zbatimi i
shqipes së njësuar në të gjithë praktikën shkrimore e botuese edhe në Kosovën e kohës e të kushteve të atëhershme,
ka qenë si të thuash “autostrada” e përbashkësisë
shprehëse të dyja pjesëve të kombit shqiptar dhe, sot, duke përfituar nga
volia që më dhatë duke më ftuar e duke më
bërë pjesë të këtij tubimi shkencor,
duke qenë se ndodhem midis historianësh dhe personalitetesh me rëndësi
historike, po lejohem të përmend me gjithë
poninë dhe nderimin që i takon togfjalëshin
gordian “Një komb-një gjuhë
letrare”, të formuluar nga akademiku kosovar, i ndjeri dhe i shquari, Ali Hadri, në artikullin e tij
programatik të prillit 1968. Ai artikull dhe sidomos ajo ide e madhe e përbashkimit shpirtëror, kulturor e gjuhësor të
shqiptarëve ka qenë dorëmbarë e frymëgjatë, prandaj edhe në mjediset e
botimet shkencore të gjuhëtarëve është pohuar se “pa Konsultën e Prishtinës nuk do ta kishim pasur Kongresin e
Drejtshkrimit”.
Rasti sotëm e lyp që të pohojmë
e ta lëvdojmë lart pikërisht rolin e madh dhe ndihmesën themelore që kanë
dhënë forcat intelektuale të Kosovës, gjuhëtarët, gazetarët, shkrimtarët, arsimtarët
dhe veprimtarët kulturorë për zbatimin në
ballë të gjerë e pa asnjë mëdyshje të
drejtshkrimit të njësuar dhe të përudhjes së shqipes letrare të përbashkët
e të standardizuar njësoj si në Shqipëri,
po me atë moto kombëtare që kishte
nisur qysh në Konsultën e Prishtinës.
Kemi vënë re me kënaqësi se,
edhe Qeveria e re e Kosovës, në të gjitha botimet dhe në krejt praktikën
shkrimore zyrtare u është përmbajtur me mjaft kujdes normave të shqipes së përbashkët
dhe mund të thuhet se,për sa i përket shqipes standarde, të dyja anët ecin
krahas e paralelisht, duke shënuar ngjashëm edhe mbërritje të lakmueshme, po
edhe ndonjë të metë të rritjes e që shpresojmë e besojmë të jenë, si këndej
ashtu edhe andej, në të anët
kalimtare e të kapërxyeshme.
Shqipja
dëmtohet nga mungesa e kujdesit prej atyre që shkruajnë e botojnë, nga
programet shkollore të pamira e ku, për fat të keq, gjuha shqipe ka pësuar dëmtim të madh nga heqja e pamotivuar e të
nxënit të saj si lëndë më vete në shkollat e mesme. Ka
pasur një rendje të natyrshme pas gjuhëve të huaja. Kjo është punë shumë e
mirë. Hyrja në Evropë nuk bëhet pa njohur gjuhët e mëdha të komunikimit,
sidomos anglishten, frëngjishten etj. Mirëpo, të mësosh dhe të vlerësosh gjuhët
e huaja, nuk do të thotë aspak të mos vlerësosh
(e aq më pak të nënvlerësosh) gjuhën tënde?! Tashti kemi shumë njerëz që i dinë
mirë, (ndoshta edhe sa s’ka ku të vejë më mirë), gjuhët e huaja. Kjo duhet vetëm të na gëzojë. Por, kemi pak, shumë
shumë pak njerëz që e dinë mirë gjuhën shqipe, që mund ta shkruajnë e ta flasin
bukur e pa gabime. Shikoni si flasin e
shkruajnë sot pushtetarët, zyrtarët dhe gazetarët tanë! Plot fjalë të huaja të
panevojshme, plot shtampa gjuhësh të huaja, të pamira e kundër natyrës së
shqipes, me dukuri që tregojnë mosnjohje të plotë jo vetëm të gjuhës së njësuar (standarde), po edhe me elemente
të çoroditjes së sintaksës. Pra, nuk dimë të flasim e të shkruajmë shqipen,
gjuhën tonë amtare, ndërsa mëtojmë (dhe
arrijmë përherë e më shumë) të flasim dhe të shkruajmë jo pak gjuhë të tjera.
Dhe, krejt në mbyllje, po
theksoj se gjuha shqipe është tipar
themelor i kombit shqiptar, prandaj atë duhet ta ruajmë dhe ta mbrojmë, ta
shkruajmë e ta flasim sa më thjeshtë e sa më bukur. Natyrisht edhe ta pasurojmë
e ta vlerësojmë ashtu si të gjitha kombet e qytetëruara.
Pohova dhe ritheksoj se jam mbrojtës i shqipes së
njësuar e të përbashkët, sepse e konsideroj si mbërritje me vlerë të shënueshme kombëtare dhe
historike të kombit shqiptar, por,
ndërkaq, kam qenë e jam i bindur se
gjuha shqipe, si çdo gjuhë tjetër e kombeve të qytetëruara, shkon duke bërë
edhe zhvillimet e veta, ndien dhe pasqyron edhe trysnitë e zhvillimeve të
gjithanshme gjeoplolitike dhe
ekonomiko-shoqërore e sidomos arsimore e kulturore të shoqërisë shqiptare. Kam
qenë e mbetem ithtar i thënies urtake të
At Justin Rrotës se “gjuha shkon tue bamë
ato ndryshimet e veta” si dhe i konceptit të shëndoshë të atij studiuesi se
njeriu sipas rasteve e rrethanave “mundet
me e dredhe g-juhën” duke iu përshtatur
rrethanave dhe mjediseve të caktuara. Pra, të njëjtit njerëz, edhe sot e
gjithë ditën, sipas nevojës e rrethanave të shprehjes, mund të shkruajnë e të
flasin në shqipen standarde, të cilën e nxënë në shkollë, po edhe në të folmen
a dialektin e vendlindjes përkatëse. Midis
shqipes së shkruar e të njësuar (që po quhet “standard”) vepron parimi i
enëve komunikuese: dialektet marrin nga
shqipja standarde terma, fjalë e mënyra të thëni dhe kështu zhvillohen e
përparojnë; edhe gjuha standarde përthith e pranon vazhdimisht edhe prurje nga
krahinat e dialektet dhe, ndonëse në fillim ato sjellin një farë
turbullimi, me kohë tretën e bëhen pronë e shqipes standarde,por edhe mund të
mbetën jashtë saj.Prurjet nga krahinat nuk e prishin gjuhën, ato vetëm e
begatojnë dhe e përtërijnë forcën shprehëse e kumtuese të shqipes.Sigurisht, edhe ajo që vjen prej dialekteve, kur
pranohet në standard duhet t’u përshtatet rregullave të drejtshkrimit të
njësuar.
Mendoj se folësit
më të mirë të radiove e të televizioneve shqiptare, si në Tiranë ashtu edhe në
Prishtinë e kudo që emteohet në gjuhën shqipe, janë jo vetëm gazetarë, por edhe mësues të shqipes. Dikur thuhej me të drejtë shprehja latine “Verba volant, scripta
manent” (Fjalët fluturojnë, e shkruara mbetet). Kjo thënie urtake mbetet me
vlerë edhe për kohën tonë, porse qëkur kanë ardhur në “pushtet” mediat
pamore-dëgjimore (radioja dhe televizioni, magnetofoni, videokaseta, disqet e
incizuara etj.) as fjala e folur “nuk fluturon”, por mbetet e fiksohet njësoj,
madje edhe më shpejt sesa fjala e shkruar. Sot, bariu i Korabit dhe bujku i
Konispolit, marrin në kohë reale dhe me të njëjtën formë gjuhësore të njëjtin
informacion si Presidenti i Republikës së Shqipërisë në Tiranë, si presidentja e
Kosovës në Prishtinë, si të gjithë shqiptarët kudo që ndodhen në mbarë
hapësirat që përçohen nga valët e drejtpërdrejta ose satelitore të radiove e të
televizioneve shqiptare. Po japim vetëm një shembull domethënës: një i huaj nga Suedia, Ul Mar Kuik, i mirënjohur
si përkthyes nga shqipja në suedisht, autor
i shumë artikujve për Shqipërinë e shqiptarët dhe i një Antologjie të letërsisë shqiptare për
mjedisin suedez, e ka mësuar shqipen shumë vjet më parë duke dëgjuar
Radio-Kukësin. (Ashtu siç e kanë mësuar italishten shumë shqiptarë, duke
dëgjuar programet e RAI-t). Këtë fakt kemi pasur parasysh kur kemi pohuar se folësit më të mirë të radios e të televizioneve shqiptare kanë qenë e
mbeten jo vetëm gazetarë, por edhe mësues
të shqipes, modeldhënës të
shqiptimit, intonacionit, diksionit dhe përgjithësisht të të folurit bukur të
shqipes.
Tiranë,
14 shkurt 2014
No comments:
Post a Comment