Problemet me shkrimin e gjuhës shqipe - në emisionin 'Ditë e re' në Ora News TV

Sot fola në Emisionin “Ditë e re” te Ora  News, të drejtuar nga Edvin Peçi dhe Stela Kotri.

E fillova bisedën me parafrazmin e një  këngë shkodrane,që thotë : “Ke me u pendue, por atëherë ka me kenë vonë ” dhe  me këtë doja të  theksoja shqetësimin tim dhe mendimin se do të pendohemi për qëndrimin e padrejtë e pakujdesitë ndaj gjuhës shqipe, por, kur të  na vijnë mendtë, me siguri, do të  jetë vonë.

Jam në dijeni dhe, natyrisht, edhe i shqetësuar për rezultatet jo të mira, madje dukshëm të këqija, të nivelit të shqipes e të të shkruarit në shkollat tona. Vlerësimi kombëtar i bërë nga 'Agjencia kombëtare e provimeve' te klasat e treta dhe të pesta, ku ka rezultuar se 24.1 për qind e nxënësve në klasë të tretë nuk kanë shkruar asgjë, kur u është kërkuar një ese; aty thuhet se 27 për qind e nxënësve nuk dinë t’i shkruajnë numërorët e thënë me fjalë dhe anasjelltas.

“Nxënësit e klasës së pestë që nuk shkruajnë nje ese janë në masën gati 34%, pra ka një rritje të tyre. Ndërsa ata që nuk dinë të shkruajnë numërorët janë 32 %, edhe këtu me rritje.”

Shqetësimi im është jo vetëm për atë që ndodh në shkollë në punët me shkrim të nxënësve, por më tepër nga ajo që bëjmë keq ose që nuk e bëjmë ashtu si duhet në pjesën e epërme, në strukturat drejtuese të shkollave e të institucioneve botuese. Pra, më shumë se rezultatet e nxënësve, që sigurisht më brengos situata e sotme, më shqetëson e më mbush me zemërim, madje me mllef të ligjshëm, ajo që është bërë këto vitet e fundit nga Ministria e Arsimit, nga Shteti dhe isntitucionet e varura (ose të lejuara) prej tij ndaj gjuhës shqipe. Ka shkruar një nga kolegët e mi, prof.  Emil Lafe, për “mungesën e disiplinës së shtetit” dhe unë e kam mbështetur atë ide dhe po e përsëris edhe sot:

Shteti nuk e ka treguar kujdesin e duhur ndaj gjuhës së shkruar, ndaj gjuhës letrare shqipe të njësuar kombëtare. Nuk jemi askund afër asaj situate që kemi pasur disa vjet më parë. Kur nuk kishim mjetet e sotme, jo më kompjutera e telefona modernë,  por as makina shkrimi nuk kishim, por botimet shkollore kishin gjuhë të kujdesur mirë; gazetaria ishte ajo që dihet, por gjuha e gazetave dhe e botimeve zyrtare ka qenë e mirë, sepse edhe kujdesi ka qenë në shkallë të lartë. Korrektori gjuhësor i “Zërit të Popullit” nuk lejonte gabime gjuhësore as te drejtuesit më të lartë të Partisë e të Shtetit; ata e shkruanin pllani, ai ua ndreqte si duhet: plani; dikush thoshte ature në dialektin e Gjirokastrës, ai ua kthente në shqipen e njësuar: atyre.

Po edhe gjuhësia shqiptare ka pasur autoritetin e peshën e duhur në jetën e shoqërisë, njerëzit shqetësoheshin dhe ruheshin nga gabimet në të shkruar. Instituti i Gjuhësisë kishte edhe shërbimin e ”Këshillimeve gjuhësore” dhe çdo ditë në telefonin 2509 përgjigjej një nëpunës roje, specialist i gjuhësisë, për të gjitha pyetjet që bëheshin nga njerëz të ndryshëm. 

Dhe, meqë po flasim edhe për gabimet e nxënësve te numërorët, një herë kur isha unë roje dite në atë shërbim, dikush nga Elbasani pyeti: -Si duhet shkruar: numër-numuri apo numër-numri? I shpjegova se duhej: numër-numri si emër-emri, por ai m'u kthye me rrëmbim se formën "numur" e kishte parë të shkruar në gazetë. Kjo do të thotë se fjala e shkruar në botimet zyrtare dhe në gazeta e revista, për njerëzit e zakonshëm meret si e mirëqenë, prandaj ato duhet të jenë pa gabime drejtshkrimore, pa fjalë të huaja të panevojshme etj. 

E tillë, e kujdesur dhe pa gabime duhe të jetë edhe gjuha e gazetarisë së folur. Kur folësja është e bukur dhe flet bukur, gjuha e saj ndikon më shumë dhe duket edhe më e bukur.

Theksova se fjala “ese” dhe ndonjë nga librat me titullin “Si të shkruajmë ese”, ndonëse janë në duart e nxënësve  e të këshilluar si “themelorë” nuk u mësojnë ndonjë gjë të mire atyre. Madje, theksova se, shkrimtarët tanë më të mirë, që nga më i madhi, Ismail Kadareja,  Dritero Agolli, Martin Camaj etj. as që e kanë ditur termin ese, por kanë ditur rregullat e thjeshta të atij që quhej “hartim” dhe aty duhej tema, pikat e planit që do të hartoheshin dhe kjo ishte më e vlefshme. Por, natyrisht, ka edhe botime shumë të bukura e që mund t’u vlejnë nxënësve si p.sh.”Arti i të shkruarit”, një librush shumë i bukur i shkrimtarit Sulejman Mato. Atij ,po, i bëj verësime e lëvdata të merituara.

Kam pritur të realizohet edhe premtimi i Kryeminsistrit Rama për vendosjen e figurës së korrektorit letrar në të gjithë praktikën shkrimore dhe botuese të Shtetit, ashtu si e parakupton edhe VKM-ja e vitit 1974 për zbatimin e drejtshkrimit të njësuar në të gjithë praktikën shkrimore dhe botuese të Republikës së Shqipërisë.

Kam shpresë, megjithatë, se nuk ka shteruar krejt dashuria dhe kujdesi për shqipen, si palca e kombit tonë. Shpesh më drejtohen me pyetje disa burra të shquar, si p.sh.Prof.Dr. Basil Schader nga Zvicra, njohës i shqipes, përkthyes i letërsisë shqipe në gjermanisht dhe autor librash për mësimin e shqipes nga shqiptarët e Zvicrës. Ai, p.sh. më pyeste një ditë si duhet shkruar mbas presjes në fillim të letrave,me shkronjë të vogël sikundër këshillon Drejtshkrimi,apo me të madhe, sikundër e thyejnë normën shqesh edhe në shkresat zyrtare. Po ashtu, kolegu dhe miku im, Prof. Dr. Anesti Kodili, akademik e kardiolog i shquar, i cili shpesh më pyet për hollësi drejtshkrimore, sepse dëshiron të jetë në përputhje me rregullat. Kam përmendur edhe herë të tjera ish-Presidentin Alfred Moisiu, i cili nga shtypshkronja ku interesohej për botimin e “Kujtimeve” më telefononte për të sqaruar probleme të lidhura me shkurtimet e shkurtesat e tipit SHBA-së apo SHBA-ve etj. Pra, ata interesohen dhe nuk ia lejojnë vetes të bien në gabime e kundër normave të shqipes së njësuar.

Kështu duhet të veprojmë të gjithë sa jemi, duke e ngritur lart autoritetin dhe vlerësimin e gjuhës shqipe si tipar themelor i përbashkësisë së kombit tonë shqiptar.

Kombin e kemi ende të ndarë në disa shtete, gjuha shqipe e njësuar na bashkon dhe na lidh shpirtërisht e kulturorisht të gjithëve sa jemi: shqiptar të Republikës së Shqipërisë, të Kosovës, të trojeve shqiptare në Maqedoni, në Mal të Zi dhe në diasporat e hershme e të reja të shqiptarëve në Botë.