Përurimi i dy librave të rinj të Prof. Fatos Tarifa në Universitetin e Nju Jork-ut në Tiranë

nga Gjovalin Shkurtaj 

Sot, kisha kënaqësinë të marrë pjesë në përurimin e dy librave të tij më të rinj: “Imagjinata sociologjike dhe bota jonë sociale”, me parathënie nga Jay Weinsten dhe “Politika si gramatikë dhe metaforë”, që të dy botime të vëllimshme e tipografikisht shumë të hijshme, sikundër e ka zakon “Onufri”.

Dola në foltoren e këtij tubimi  të nderuar për të thënë vetëm pak fjalë. Pak, sespe nuk pata nge e rast t’i lexoja librat, ata thjesht sapo i mora në dorë dhe, ndërsa parafolësit e nderuar po kumtonin, unë munda  vetëm sa “t’i përkëdhel” e t’i shfletoj me ëndje, sepse qysh nga titujt ndjeva joshje e, si të thuash, u përthitha prej tyre dhe, sigurisht, në ditët që vijnë do të ulem me shumë dëshirë t’i lexoj e të thellohem në sa ndejnë këto dy vepra të reja.

Libri “Politika si gramatikë dhe metaforë” më ngacmoi që nga titulli meqë mjeshtëria ime është ajo e gjuhëtarit, me profil më të ngushtë të dialektologjisë dhe sociolinguistikës, disiplina gjithmonë e më të afërta e në marrëdhënie me sociologjinë dhe politologjinë.

Teksa po i shfletoja përkëdheltazi më bëri përshtypje të mirë se autori shkruan bukur, ka akribi e kujdes të dukshëm jo vetëm për “metaforat e gramatikën” nga ana sociologjike, por edhe për gjithçka që lidhet me formësimin ligjërimor e me shprehjen e përmbajtjes që ka marrë të trajtojë. Shohim se atij fjala i rrjedh këndshëm e natyrshëm, atë që i buron nga mendja  e përbluan  duke e kaluar  nga zemra me shkrirje të këndshme të arsyetimeve vetjake me shembujt e prurjet  e refermet ditunore aq të shumta e të pikuara me dorë mjeshtri.

Libri “Politika si gramatikë dhe metaforë”, si dhe botime të mëparshme të autorit, kanë rëndësi edhe për sociologjinë e të folurit dhe për etnografinë e komunikimit dhe vura re me ëndje se zoti Tarifa operon  me zotësi edhe me idetë e termat e sociolinguisticës, duke iu referuar  disa prej emrave më në zë të sociolinguisticës së sotme amerikane e botërore, si Alessandro Duranti, George Lakoff, Mark Johnoson, Dell Hymes, Edward Sapir etj. Emra të tillë janë fort të njohur edhe për mua si sociolinguist dhe, madje, i kam cituar me përfitim edhe në librat e mi “Sociolinguistika” (Toena, 1999), “Etnografi e të folurt të shqipes” ( Kristalina-KH, 2004, Morava, 2010) dhe “Sociolinguistikë e shqipes së sotme” (Morava, 2009, 2013).


Mbi të gjitha  me duken me interes sa parashtron prof.Tarifa në librin e tij lidhur me bashkësinë shoqërore dhe grupimet e nëngrupimet brenda saj, si faktorë me rëndësi edhe për shtresëzimet e problematikën e lëvizjeve të sotme gjuhësore e të marrëdhënieve gjuhë standarde-ligjërime të folura në qytetet e mëdha.  Me interes shumë të madh për sot e për vitet që vijnë do të jetë bashkëpunimi i gjuhëtarëve, sidomos i sociolinguistëve dhe dialektologëve me sociologët e politologët për të njohur, përshkruar e studiuar plojën e shndërriemve demografike që është kryer gjatë njëzet viteve të fundit në Tiranë e në qytete e tjera të mëdha të Shqipërisë.

Jemi një vend i vogël, por bëhemi edhe më të vegjël, kur “mbyllemi” si në  shtëpinë e “Vëllait të Madh” në skutat e ngushta të disiplinave, ndonëse  të afërta, pa kaluar përtej “mureve” metaforike tashmë të vjetra e të vjetëruara.

Uroj që librat dhe sidomos idetë dhe disa trajtime shumë interesante të prof.Fatos Tarifës të na vlejnë për t’i zgjeruar kufijtë e trajtimeve sociologjike edhe në një plan më të gjerë sociolinguistik dhe të etnografisë së komunikimit.

Fatos Tarifa është tashmë i mirënjohur si sociolog, si politolog e si diplomat.[i] Kjo na gëzon dhe na krenaron, jo vetëm si miq, po edhe në përgjithësi si shqiptarë. Kemi shumë artistë me famë, të cilët janë të shquar dhe jetojnë e kanë bërë emër të mirë në Evropë e në Botë. Paçim sa më shumë të tillë, por sonte kemi rastin të themi se emra të shquar kemi tashmë edhe në fushën e shkencave. Një prej tyre është, pa asnjë dyshim, edhe Fatos Tarifa, të cilit i urojmë suksese të mëtejshme dhe e përgëzojmë miqësisht e  çiltërsisht për dy librat e tij më të rinj, me të cilët e pasurova sot bibliotekën time vetjake.

---

[i] Fatos Tarifa është Drejtor i Institutit të Studimeve Sociale dhe të Politikave në Universitetin Europian të Tiranës nga viti 2008. Ai ka fituar gradat Master of Arts dhe PhD në sociologji nga Universiteti i Karolinës së Veriut në Chapel Hill (SHBA), si edhe gradën Doktor në shkencën politike nga Universitetit i Tiranës. Tarifa ka mbajtur një sërë pozicionesh akademike në disa universitete perëndimore si: The Institute of Social Studies (Hagë, 1993-1994), The University of North Carolina (Chapel Hill, 1995-1998), Campbell University (1996-1998), Webster University (1999-2001) dhe Eastern Michigan University (2006-2008). Në UET, Tarifa është titullar i një sërë lëndësh në fushën e sociologjisë dhe të marrëdhënieve ndërkombëtare si, “Hyrje në Sociologji”, “Teoritë sociologjike klasike” dhe “Mendimi sociologjik bashkëkohor” (progami Bachelor), “Sociologjia politike”, “Gjeopolitika e shekullit XXI” dhe “Marrëdhëniet transatlantike” (programi Master Shkencor) dhe “Teoritë sociale” (programi Doktoral). Tarifa është autor i 33 librave (shumë prej të cilëve të botuar në anglisht jashtë vendit), si Vengeance is Mine (2008), Europe Adrift on the Wine Dark Sea (2007), Acrimonies of Transition (2007), To Albania, with Love (2007), Social Problems of Transition (2003), The Balkans: A Mission neither Accomplished nor Impossible (2002), The Quest for Legitimacy and the Withering Away of Utopia (2001) etj. Ai është, gjithashtu, autor i më shumë se 50 artikujve studimorë të botuar në revista akademike ndërkombëtare të indeksuara si, Social Forces, Policy Review, Studies in Comparative International Development, Development and Change, Journal of Applied Sociology, Modern Age, International Review of Education, Societies without Borders, Mediterranean Quarterly, East European Politics and Societies, Communist and Post-Communist Studies, Higher Education in Europe, Childhood, etj. Tarifa është themelues (në vitin 1998) dhe kryeredaktor i revistës ndërkombëtare Sociological Analysis dhe kryeredaktor i revistës Academe, organi zyrtar i Akademisë Shqiptare të Arteve dhe Shkencave. Ai është, gjithashtu, anëtar i bordeve editoriale të revistave ndërkombëtare Journal of Social Sciences (nga viti 1997) dhe Journal of Applied Social Science (nga viti 2006). Fatos Tarifa është një ndër anëtarët themelues të Akademisë Shqiptare të Arteve dhe të Shkencave (2011), anëtar i Shoqatës Sociologjike Amerikane (nga viti 1992), anëtar i Akademisë së Shkencave Politike me qendër në Nju Jork (nga viti 1995) dhe i shumë organizatave të tjera profesionale amerikane e ndërkombëtare.

Ai është fitues i shumë granteve, fellowshipeve, çmimeve dhe medaljeve, përfshirë “The 2011 Distinguished Researcher President’s Prize” (UET), “Award for Outstanding Service” (Eastern Michigan University, 2008); Global Family Advocate Award (2004), “The Hattie Harris Good Spirits Club International Award for Encouragement of World Peace” (2004); Sociology Departmental Award (University of North Carolina at Chapel Hill, 1996), Senior Research Fellowship (Dutch Foreign Ministry, 1993-1994), Fulbright Senior Research Fellowship (1992), Medalja “Naim Frashëri” e klasit III për kontribut të shquar në fushën e mësimdhënies në Universitetin e Tiranës (1987) dhe Medalja “Naim Frashëri” e klasit III për kontribut në fushën e botimeve shkencore (1987). Fatos Tarifa ka qenë ambasador i Shqipërisë në Mbretërinë e Hollandës (1998-2001) dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (2001-2005).

Kandidatët për President te FYROM duhet të shprehin qartë qëndrimin e tyre mbi përdorimin e Gjuhës Shqipe si gjuhë zyrtare krahas asaj Maqedonase

Zgjedhjet Presidenciale në FYROM do të mbahen në dt. 13 Prill 2014. Ndërkohë që shumë emra po përfliten si kandidatë të mundshëm, asnjë nga këta individe (qoftë Maqedonas apo Shqiptarë) nuk po shrehen qartë për një ndër kushtet themeltare të Marreveshjes së Ohrit: - Përdorimin e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare, krahas maqedonishtes, aty ku shqiptarët përbejnë më shumë se 20% të popullsisë.

Shqiptarët që banojnë në tokat e tyre brenda FYROM, kanë të drejtën e tyre të plotë të kërkojnë me ngulm që, cilido që do të jetë Presidenti i ardhshem i ketij vendi, ai/ajo duhet të shprehet qartë se do të mbrojë të drejtat e ligjshme të bashkësisë shqiptare, e cila ka prani dhe peshë të rëndësishme në atë shtet, si dhe do institucionalizojë përdorimin e shqipes (krahas Maqedonishtes) në jetën publike të FYROM.

http://sq.wikipedia.org/wiki/Marrëveshja_e_Ohrit

Gjuha shqipe ka pësuar dëmtim të madh nga heqja si lëndë më vete në shkollat e mesme (Gazeta Telegraf)

INTERVISTA/ Flet Prof. dr. Gjovalin Shkurtaj, Anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë

Anëtar i Këshillit Ndërakademik të Gjuhës Shqipe

Anëtar i Komitetit Shqiptar për “Atlas Linguarum Europae” (ALE)

Tranzicioni i tejzgjatur shqiptar ka ndikuar jo vetëm në politikë, ekonomi, karakter, por edhe në huazimet gjuhësore.

Tendencat e huaja gjithnjë kanë bërë vend në territorin shqiptar. Duke qenë një vend i vogël, strategjik, gjithnjë të huajt kanë plaçkitur kulturë dhe kanë lënë zakone të mbrapshta dhe një mënyrë të shprehuri që thellë- thellë, nuk i përket rrënjëve tona. Kosova ka jetuar gjithnjë nën represionin serb dhe si e tillë, është munduar ta ruajë gjuhën e saj shqipe në thelbin e saj, duke ruajtur të folurën më të kulluar që i përket gegërishtes së vjetër  Nëse padashur do hysh në mënyrën se si të rinjtë përshëndeten, patjetër që do keqkuptohesh me fjalët e tyre. Por ndërsa lojërat e moshës bëjnë të vetat, përdorimi i fjalëve të huaja ka zaptuar shtresën e lartë të shoqërisë. Elita, fut këtu dhe politikanët, ose përdorin një gjuhë të pakuptueshme ku frazat dhe terminologjitë mbizotërojnë, ose bien kryekëput në hulli mendimesh, që i çojnë dhe të tjerët në qorrsokak. Duke sjellë një hendek të madh mes politikës së tyre të pakuptueshme dhe popullit të thjeshtë. Karakteristikë e Parlamentit shqiptar është përdorimi pa fund i frazeologjisë së rënduar me sofizma . Por ndodh një fenomen i çuditshëm. Kur sherret janë pikante dhe ndoshta nga më të vështirat, pra në momentet më delikate të karriges së tyre funksionare, me shumë dashuri politikanët i kthehen gjuhës së popullit duke i nxjerrë dhe me tepri nga bagazhi i tyre . Problemet e gjuhës shqipe sot janë të shumta, por kryesore mbetet ruajtja e gjuhës standarde midis dy vendeve Shqipëri-Kosovë.

Për të lexuar artikullin e plotë : http://gazetatelegraf.com/prof-dr-gjovalin-shkurtaj-gjuha-shqipe-ka-pesuar-demtim-te-madh-nga-heqja-si-lende-me-vete-ne-shkollat-e-mesme/

Teknologjia po shndërron dukshëm edhe mënyrën e të lexuarit.

Sot po ndjek me interes Kongresin e Teknologjise Mobile që po zhvillohet në Barcelonë. ( http://www.mobileworldcongress.com ) Teknologjia po shndërron dukshëm edhe mënyrën e të lexuarit. 

Shumëkush, krahas librave dhe botimeve në letër, ndjek dhe perfiton shumë nga botimet on-line. Pra, mund të pohohet me bindje e siguri se teknologjia ka ndryshuar tashmë marrëdhënien e lexuesve me librin dhe mënyrën e të lexuarit. Shpresoj që kjo të ndikoje sa më shpejt në uljen e çmimeve të librave dhe botimeve në letër, që sot e penalizojnë lexuesin shqiptar, por edhe ndryjnë ndjenjën dhe dëshirën e mirë për botim të autorëve të rinj.

Jeronim De Rada: 200 vjetori i lindjes

Jeronim de Rada (1814-1903), poet,  publicist, folklorist, filolog, themelues i letersise dhe i kultures arbereshe, veprimtar i Rilindjes Kombetare, Mesues i Popullit.Me 1848 nxori te paren gazete shqiptare “L’Albanese d’italia”, ne te cilen shprehu pikepamjet e tij per ngjarjet e kohes.Me 1878 perkrahu Lidhjen Shqiptare te Prizrenit  dhe ngriti zerin kunder  copetimit  te trojeve shqiptare.Botoi revisten “Fjamuri i Arbrit” (1883-1885).Zhvilloi veprimtari te frytshme edhe ne fushen e studimeve gjuhesore, i kushtoi vemendje prejardhjes se Shqiptareve dhe te gjuhes shqipe, duke mbrojtur letersine e tyre. 

De Rada  eshte nga te paret studiues  shqiptare qe  u mor me strukturen gramatikore te shqipes, botoi dy gramatika (1870, 1894). Veprat e tij gjuhesore sjellin edhe  vezhgime e materiale me interes per te folmet arbereshe te Italise.Per disa dhjeteravjecare deri ne fund te jetes dha ndihmesa te vyera dhe punoi me perkushtim per mesimin e shqipes ne Kolegjin arberesh te Shen Adrianit. Poema e tij me e shquar eshte “Kenget e Milosaos”(1836), qe mbahet si vepra e pare e letersise romantike shqiptare me vlera te medha  artistike. Viktor Hygoi e quante poemen e de Rades “veper e perkryer romantike”. 

De Rada eshte njohur e vleresuar edhe nga rrethet letrare europiane, sidomos ne France, nga autore te medhenj si V.Hygo, A.Lamartin, A.Dumas (ati), F.Mistrali  etj.

Për të gjithë ata miq që përdorin tabletat NOOK të Librarisë Barnes & Noble

http://www.barnesandnoble.com/c/gjovalin-shkurtaj

Gjuha shqipe si simbol përbashkues dhe tregues i njësisë etnike dhe kombëtare të shqiptarëve (nga Gjovalin Shkurtaj)

(Diskutim  për Forumin e 6-të Publik të Akademisë Shqiptare të Arteve dhe Shkencave - me temë: “ Kosova-shteti me i ri evropian”, e premte, më 14 shkurt 2014)

Të nderuar organizatorë të Forumit të 6-të Publik me temë: “ Kosova-shteti më i ri evropian”,

Të nderuar akademikë, kumtues dhe pjesëmarrës në këtë tubim me rëndësi shkencore e kombëtare,

Së pari, shpreh falënderimin tim për ftesën dhe përgëzimet e mia të çiltra për idenë e mbarë dhe frymëgjatë të kësaj veprimtarie shkencore, e cila i kushtohet një teme kaq të prekshme për sot e për më tej: Kosova-shteti më i ri evropian.

Së dyti, dëshiroj të shpreh  fjalë miradie për referatet dhe kumtesat që u mbajtën sot, të cilat i konsideroj ndihmesa të vyera e me theksin e nevojshëm kombëtar shqiptar, duke nisur me të nderuarin Jakup Krasniqi, Kryetar i Kuvendit të Kosovës, si dhe  të akademikëve të tjerë, historianë dhe figura të njohura të botës shkencore e politike shqiptare.

Po lejohem, me këtë rast, të shpreh edhe unë ndonjë mendim, që shkon në të njëjtën vijë me tehun atdhetar dhe kombëtar shqiptar të kumtesave të mbajtura, por duke trajtuar disa vlera e vlerësime për gjuhën shqipe, si simbol përbashkues i njësisë etnike dhe kombëtare të shqiptarëve.

Jam i bindur se të gjithë sa jemi e kemi ndier dhe e përjetojmë, jo pa shqetësim, rënien e kujdesit ndaj gjuhës shqipe dhe plojën e prurjeve të pamira e të pafalshme të fjalëve të papërshtatshme, jo vetëm të huaja, kur janë edhe të panevojshme, por sidomos të një fryme të pakrehur, shpesh edhe dukshëm të pagdhendur e të pahijshme, që nuk po na ndahet as në të shkruar, as në të folur.

Ka ardhur koha të tregojmë më shumë kujdes për gjuhën shqipe  si tipar themelor i njësisë dhe i njësimit  kulturor e kombëtar, për gjuhën zyrtare të shtetit e të shkollës, natyrisht edhe të të gjitha institucioneve që varen ose lejohen nga shteti. Të folurit dhe, sidomos, të shkruarit në gjuhën letrare kombëtare është sot shenjë e tregues kulture. Gjuha letrare është një synim i përhershëm i njeriut tonë, sidomos i të rinjve të shkolluar e të profilizuar thellë e ethshëm në shkencën, artin e dijet bashkëkohore, prandaj edhe përbën një dukuri reale e që nuk është as thjesht punë gjuhësie, as thjesht objekt kundrimi vetëm për gjuhëtarët.

Mbi të gjitha, kudo e kurdoherë, ka qenë dhe mbetet me vlerë kujdesi dhe kërkesa e rreptë e shtetit për zbatimin gjuhës zyrtare. Dhe kjo, sikundër e dimë të gjithë, nuk është një punë që për herë të parë sot,por qysh në hapat e parë të shtetit shqiptar. Po përmend  edhe një herë se, këtu e 101 vjet më parë, në mbështetje të vlerësimit për pranimin e gjuhës shqipe si gjuhë të shtetit shqiptar nga qeveria e Ismail Qemalit jepet pohimi dorëmbarë i këtij shtetari e diplomati të urtë:

 “Pas dëshirës dhe n’emën të Zotënies  së tij, Kryetarit të qeverriës, botojmë këtë lajmim: Duhet të gjithë t’a dijnë mirë se, ç’ në ditën fatbardhë që kur Shqipëria dolli më vehte, gjuha shqipe u ba gjuha zyrtare e vendit.Tani, në ç’do degë t’administratës, n’a  lipsen nëpunës të cilët t’a njohin mirë, me shkrim e këndim, gjuhën amtare…Edhe nëpunësit që ndodhen në shërbim do të japin provim në gjuhën shqipe: ata që do të tregohen të zotët, do të konfirmohen në punën që kanë; ata që nuk do të dinë mirë gjuhën shqipe, do të munt të kërkojnë kohë që t’a mësojnë në qoftë se  kanë dëshirë të mbeten në shërbim.”[1] Pikërisht atë ide dorëmbarë e frymëgjatë  të Ismail Qemalit kam pasur parasysh në reagimet e mia të kohëve të fundit të shprehura edhe në artikullin tim ”Shqetësime dhe propozime për kulturën e gjuhës së shtetit”[2].

Mendova t’i ritheksoj këto vlerësime për gjuhën shqipe në administratën publike dhe, enkas, për kujdesin që duhet të tregojë ndaj saj shteti (në rastin tonë: shtetet) dhe institucionet në krejt hapësirat shqiptare ballkanike, pikërisht pse po flitet për shtetin Kosovës, i cili, ndërkaq, ndonëse është ”shteti më i ri i  Evropës”,  për fatin e bardhë të atij shteti dhe të popullit shqiptar të Kosovës, qysh nga viti 1968 me Konsultën e Prishtinës, pastaj me pjesëmarrjen e gjerë e të shënueshme të përfaqësuesve të intelektualëve të  Kosovës në Kongresin e Drejtshkrmit të Gjuhës Shqipe dhe në të gjitha konferencat shkencore madhore në përkujtim të atyre dy ngjarjeve të rëndësishme shkencore e kombëtare, zbatimi i shqipes së njësuar në të gjithë praktikën shkrimore e botuese  edhe në Kosovën e kohës e të kushteve të atëhershme, ka qenë si të thuash “autostrada” e përbashkësisë shprehëse të dyja pjesëve të kombit shqiptar dhe, sot, duke përfituar nga volia që më dhatë duke më ftuar  e duke më bërë pjesë  të këtij tubimi shkencor, duke qenë se ndodhem midis historianësh dhe personalitetesh me rëndësi historike, po lejohem të përmend me gjithë poninë dhe nderimin që i takon togfjalëshin  gordian “Një komb-një gjuhë letrare”, të formuluar nga akademiku kosovar, i ndjeri dhe i shquari, Ali Hadri, në artikullin e tij programatik të prillit 1968. Ai artikull dhe sidomos ajo ide e madhe e përbashkimit shpirtëror, kulturor e gjuhësor të shqiptarëve ka qenë dorëmbarë e frymëgjatë, prandaj edhe në mjediset e botimet shkencore të gjuhëtarëve është pohuar se “pa Konsultën e Prishtinës nuk do ta kishim pasur Kongresin e Drejtshkrimit”.

Rasti sotëm e lyp që të pohojmë e ta  lëvdojmë lart pikërisht  rolin e madh dhe ndihmesën themelore që kanë dhënë forcat intelektuale të Kosovës, gjuhëtarët, gazetarët, shkrimtarët, arsimtarët  dhe veprimtarët kulturorë për zbatimin në ballë të gjerë e pa asnjë mëdyshje të  drejtshkrimit të njësuar dhe të përudhjes së shqipes letrare të përbashkët e të standardizuar njësoj si në Shqipëri, po me atë moto kombëtare që kishte nisur qysh në Konsultën e Prishtinës.

Kemi vënë re me kënaqësi se, edhe Qeveria e re e Kosovës, në të gjitha botimet dhe në krejt praktikën shkrimore zyrtare u është përmbajtur me mjaft kujdes normave të shqipes së përbashkët dhe mund të thuhet se,për sa i përket shqipes standarde, të dyja anët ecin krahas e paralelisht, duke shënuar ngjashëm edhe mbërritje të lakmueshme, po edhe ndonjë të metë të rritjes e që shpresojmë e besojmë të jenë, si këndej ashtu edhe andej,  në të anët kalimtare  e të kapërxyeshme.   

Shqipja dëmtohet nga mungesa e kujdesit prej atyre që shkruajnë e botojnë, nga programet shkollore të pamira e ku, për fat të keq, gjuha shqipe ka pësuar dëmtim të madh nga heqja e pamotivuar e të nxënit të saj si lëndë më vete në shkollat e mesme. Ka pasur një rendje të natyrshme pas gjuhëve të huaja. Kjo është punë shumë e mirë. Hyrja në Evropë nuk bëhet pa njohur gjuhët e mëdha të komunikimit, sidomos anglishten, frëngjishten etj. Mirëpo, të mësosh dhe të vlerësosh gjuhët e huaja, nuk do të thotë aspak të  mos vlerësosh (e aq më pak të nënvlerësosh) gjuhën tënde?! Tashti kemi shumë njerëz që i dinë mirë, (ndoshta edhe sa s’ka ku të vejë më mirë), gjuhët e huaja. Kjo duhet  vetëm të na gëzojë. Por, kemi pak, shumë shumë pak njerëz që e dinë mirë gjuhën shqipe, që mund ta shkruajnë e ta flasin bukur e pa gabime. Shikoni si  flasin e shkruajnë sot pushtetarët, zyrtarët dhe gazetarët tanë! Plot fjalë të huaja të panevojshme, plot shtampa gjuhësh të huaja, të pamira e kundër natyrës së shqipes, me dukuri që tregojnë mosnjohje të plotë jo vetëm të gjuhës  së njësuar (standarde), po edhe me elemente të çoroditjes së sintaksës. Pra, nuk dimë të flasim e të shkruajmë shqipen, gjuhën tonë amtare, ndërsa  mëtojmë (dhe arrijmë  përherë e më shumë) të flasim  dhe të shkruajmë jo pak gjuhë të tjera.

Dhe, krejt në mbyllje, po theksoj se gjuha shqipe është tipar themelor i kombit shqiptar, prandaj atë duhet ta ruajmë dhe ta mbrojmë, ta shkruajmë e ta flasim sa më thjeshtë e sa më bukur. Natyrisht edhe ta pasurojmë e ta vlerësojmë ashtu si të gjitha kombet e qytetëruara.

Pohova  dhe ritheksoj se jam mbrojtës i shqipes së njësuar e të përbashkët, sepse e konsideroj si  mbërritje  me vlerë të shënueshme kombëtare dhe historike të  kombit shqiptar, por, ndërkaq, kam qenë e jam  i bindur se gjuha shqipe, si çdo gjuhë tjetër e kombeve të qytetëruara, shkon duke bërë edhe zhvillimet e veta, ndien dhe pasqyron edhe trysnitë e zhvillimeve të gjithanshme  gjeoplolitike dhe ekonomiko-shoqërore e sidomos arsimore e kulturore të shoqërisë shqiptare. Kam qenë e mbetem  ithtar i thënies urtake të At Justin Rrotës se “gjuha shkon tue bamë ato ndryshimet e veta” si dhe i konceptit të shëndoshë të atij studiuesi se njeriu sipas rasteve e rrethanave “mundet me e dredhe g-juhën” duke iu përshtatur  rrethanave dhe mjediseve të caktuara. Pra, të njëjtit njerëz, edhe sot e gjithë ditën, sipas nevojës e rrethanave të shprehjes, mund të shkruajnë e të flasin në shqipen standarde, të cilën e nxënë në shkollë, po edhe në të folmen a dialektin e vendlindjes përkatëse. Midis shqipes së shkruar e të njësuar (që po quhet “standard”) vepron parimi i enëve komunikuese: dialektet marrin nga shqipja standarde terma, fjalë e mënyra të thëni dhe kështu zhvillohen e përparojnë; edhe gjuha standarde përthith e pranon vazhdimisht edhe prurje nga krahinat e dialektet dhe, ndonëse në fillim ato sjellin një farë turbullimi, me kohë tretën e bëhen pronë e shqipes standarde,por edhe mund të mbetën jashtë saj.Prurjet nga krahinat nuk e prishin gjuhën, ato vetëm e begatojnë dhe e përtërijnë forcën shprehëse e kumtuese të shqipes.Sigurisht, edhe ajo që vjen prej dialekteve, kur pranohet në standard duhet t’u përshtatet rregullave të drejtshkrimit të njësuar.

Mendoj se folësit më të mirë të radiove e të televizioneve shqiptare, si në Tiranë ashtu edhe në Prishtinë e kudo që emteohet në gjuhën shqipe, janë jo vetëm gazetarë, por edhe mësues  të shqipes. Dikur thuhej me të drejtë shprehja latine “Verba volant, scripta manent” (Fjalët fluturojnë, e shkruara mbetet). Kjo thënie urtake mbetet me vlerë edhe për kohën tonë, porse qëkur kanë ardhur në “pushtet” mediat pamore-dëgjimore (radioja dhe televizioni, magnetofoni, videokaseta, disqet e incizuara etj.) as fjala e folur “nuk fluturon”, por mbetet e fiksohet njësoj, madje edhe më shpejt sesa fjala e shkruar. Sot, bariu i Korabit dhe bujku i Konispolit, marrin në kohë reale dhe me të njëjtën formë gjuhësore të njëjtin informacion si Presidenti i Republikës së Shqipërisë në Tiranë, si presidentja e Kosovës në Prishtinë, si të gjithë shqiptarët kudo që ndodhen në mbarë hapësirat që përçohen nga valët e drejtpërdrejta ose satelitore të radiove e të televizioneve shqiptare. Po japim vetëm një shembull domethënës: një  i huaj nga Suedia, Ul Mar Kuik, i mirënjohur si përkthyes nga shqipja në suedisht, autor  i shumë artikujve për Shqipërinë e shqiptarët dhe i një Antologjie të letërsisë shqiptare për mjedisin suedez, e ka mësuar shqipen shumë vjet më parë duke dëgjuar Radio-Kukësin. (Ashtu siç e kanë mësuar italishten shumë shqiptarë, duke dëgjuar programet e RAI-t). Këtë fakt kemi pasur parasysh kur kemi pohuar  se folësit më të mirë të radios e të televizioneve shqiptare kanë qenë e mbeten jo vetëm gazetarë, por edhe mësues  të shqipes, modeldhënës të shqiptimit, intonacionit, diksionit dhe përgjithësisht të të folurit bukur të shqipes.

Tiranë, 14 shkurt 2014

---

[1]  ”Lajmim”, botuar  në gazetën “Përlindja e Shqipëniës”, Viti I, nr.6,17/30 gusht 1913.

[2] Gazeta “Sot”, 20 nëntor, 2013, f.17.