Emisioni 19: Gjuha në këngën "Ma Thuaj Ti" të Rozana Radit

(Kënaqësi dhe  ndjesi të këndshme nga fjalët, ndërthurja dhe performanca e këngës “Ma thuaj ti”)

Kënga qysh në agimet e shoqërisë njerëzore ka qenë shfrim i shpirtit, jehonë e këndshme  që del nga thellësitë e shpirtit njerëzor dhe që, pikërisht si e tillë, ajo ka qenë dhe vijon të jetë edhe shoqëruese e të gjitha bëmave e veprimtarive të njeriut, qysh kur lind dhe dëgjon ninullat e ëmbla të nënës, pastaj edhe gjatë gjithë jetës, madje edhe gjatë punës, duke e përballuar mundimin e lodhjen fizike me tinguj e këngëve  apo me këngëzime zanore ose të fishkëllyera , që ia përtërijnë fuqitë; po edhe kur njeriu plaket  e  shkon drejt muzgut të jetës, deri sa të mbulohet me dhe, kënga nuk i ndahet. 

Pra, prej ninullave deri te vajet që përbëjnë një nga pasuritë më të çmueshme të trashëgimisë gojore të popullit shqiptar. Le të përmendim,një për të gjitha, vajtimin e Eposit “Ajkuna qan Omerin”, një nga shfrimet më genuine e të mrekullueshme të gjenisë krijuese  e artistike të popullit tonë. Në fakt, nuk ka qenë aspak e rastit, por një vlerësim i ardhur nga  njohja dhe shqyrtimi i vlerave ligjërimore, artistike dhe etnokuturore që Eposi i Kreshnikëve është vlerësuar e pranuar tashmë si  krijimtari e atillë që mund të shpallet si trashëgimi kulturore e mbrojtur nga UNESCO-ja. Kjo, sigurisht, ka në themel rrethanën e plotvlershme se këngët e vallet e kënduara të popullit shqiptar, në tërë larminë dhe shumëllojshmërinë e tyre, kanë qenë dhe  vijojnë të jenë pjesë   e tregues i vlerave etnokulturore të popullit shqiptar.

Dhe, në fakt, kur këngët e reja shkojnë në shtratin e mbarë të traditës shqiptare, që vënë në muzikë fjalë të pikuara nga zemra dhe që prekin edhe plagë a probleme shqetësuese të kohës, qoftë të jetës së përditshme familjare, qoftë edhe të dukurive më të mëdha me karakter shoqëror e problemor, gjejnë menjëherë pranim e pëlqim. Natyrisht është mirë kur edhe në garat a festivalet e këngës, çmimet shkojnë për krijime të atilla,sikundër është edhe kënga “Ma thuaj ti” e Rozana Radit, fituese  meritore e “Kënga magjike, 2016”.

Rozana solli një këngë tjetër shumë të bukur, pa asnjë mëdyshje me vlera  të larta interpretuese, mbështetur në fjalë që ta çojnë zemrën peshë, po edhe që ka kohë që kishin filluar të rrallohen në muzikën e re shqiptare. Zonja Radi, e cila përveç cilësive të shkëlqyeshme  zanore (vokale), ka edhe një dhunti të fortë e të dukshme prej aktoreje, cilësi që e bëjnë të jetë një këngëtare shumë origjinale dhe me një magji të vërtetë interpretative, duke  fituar atë që quhet tashmë performancë e përkryer në artin e këngës.

Që nga kreu deri në mbarim të këngës, si nga zgjedhja e fjalëve ,ashtu edhe nga sasia e anaforave të mbledhura enkas  e që ia shtojnë fuqinë ndikuese tekstit, dëgjuesin e mbulon një ndjesi shumë drithëruese dhe që,përtej hijeshisë dhe performancës së qëlluar aq bukur me interpretimin e bigëzuar të këngëtares dhe vogëlushes me kukullën në duar, duke ia fituar plotësisht pëlqimin dhe pranimin se aty ka art  dhe talent të vërtetë,po edhe vlera të mira etike e shoqërore bashkëkohore.

Dëgjojeni dhe lexojeni edhe ju, dëgjues të dashur, këtë këngë të Rozana Radit. Mua më pëlqeu, uroj t’ju pëlqejnë edhe juve, por unë, si gjuhëtar dhe dashamirë i këngëtarëve të tillë, duke i uruar të ketë suksese të mëtejshme, po edhe duke  e përgëzuar Rozanën për performancën e saj aq të pëlqyeshme, duke iu lutur të më mirëkuptojë do t’i thosha që dëshira dhe këshilla ime dashamirësi si gjuhëtar do të ishte që tekstet edhe të redaktohen më mirë.

Kënga  “Ma thuaj ti”  është shumë e bukur,por edhe ajo i ka shenjat e asaj pakujdesie që po tregon prej vitesh shoqëria shqiptare ndaj zbatimit të rregullave të drejtshkrimit dhe normave të shqipes standarde. Për shembull, vargu “Thuaja ti fëmijës tonë që nuk ju dua”, duhej të ishte:  “Thuaja ti fëmijës sonë që nuk ju dua”. Po ashtu vargu “Ta them unë ty kush është motiv për të jetuar”, duhej të ishte ”Ta them unë ty cili është motiv për të jetuar”.  Nuk mungojnë edhe shmangie të tjera, natyrisht, të vogla,nga norma drejtshkrimore e drejtshqiptimore e sotme, si u çmënda, vëndin,  që duheshin me e e jo me ë  përkat. u çmenda, vendin.

Sado të vogla e të rralla qofshin, shmangie të tilla në këngët e bukura bien në sy për mungesë kujdesi dhe,për këtë arsye, përsëri ngulim këmbë se tekstet e këngëve duhen shkruar me ndjenjë e frymëzim, sikundër është edhe kënga “Ma thuaj ti”, por edhe duhen redaktuar nga njohës të mirë të gjuhës e të metrikës së shqipes, në mënyrë që tekstet të kenë cilësinë më të lartë të mundshme,sepse ato do të ndikojnë drejtpërdrejt edhe në kulturën gjuhësore të masave të gjera të artdashësve.

Ju faleminderit për vëmendjen dhe mirudëgjofshim në emisionin e ardhshëm.

Një koleg e mik i mirë na la

(Fjalë pikëllimi për ndarjen nga jeta të prof.dr.Pavli Haxhillazit)

Një sms prej të afërmve na solli kumtin e trishtuar se sot në mëngjes, më datën 10 dhjetor 2016, u nda së gjallësh Pavli Haxhillazi, kolegu ynë i vjetër në Institutin e Gjuhësisë e të Letërsisë, mik i dashur prej këtu e gjysmë shekulli, me të cilin na lidhin përvoja e kujtime të shumta. Bashkë me Verën, bashkëshorten e tij të nderuar, kanë qenë edhe krushq në dasmën tonë dhe, qysh atëherë, kemi qenë në miqësi e shkëmbime të ngushta jo vetëm shkencore,si kolegë pune, po mbi të gjitha si dy miq që na shkonte mirë fjala dhe takoheshim gjithmonë, edhe mbas daljes në pension, me po atë mall djaloshar, si kur kemi qenë në moshën e re.

Pavli Haxhillazi për të gjith ata që e kanë njohur dhe që i kanë marrë në dorë Fjalorët e Shqipes, ku ai ka qenë bashkautor, do të përmendet si një leksikolog e leksikograf me përvojë të gjatë e me ndihmesa të rëndësishme, së pari, si bashkautor në “Fjalor i gjuhës së sotme shqipe”(me rreth 45000 fjalë), Tiranë,1980, me 2273 faqe; pastaj edhe bashkautor i “Fjalor i gjuhës së sotme shqipe”, Tiranë,2006, me 1250 faqe. Në bashkautorësi me Sulejman B.Ahmetin, botoi edhe veprën “Fjalor i shqipes së Plavës e të Gucisë” (me mbi 4000 fjalë dhe njësi frazeologjike, Botimet “Toena”, 2004, 206 faqe. Lënda e tij u shërben të gjithë shqiptarëve, studiuesve dhe leksikografëve për hartimin e fjalorëve më të mëdhenj shpjegues të gjuhës shqipe.

Pavli Haxhillazi është, gjithashtu, autor i një vargu studimesh nga fusha e leksikologjisë dhe e formimit të fjalëve, si dhe recensionues e redaktor i disa librave shkencorë nga fusha e gjuhësisë dhe e onomastikës shqiptare. Bashkë me Nos Xhuvanin, vitet e fundit, P.Haxhillazi përgaitit për shtyp dhe botoi librin “Visarion Xhuvani, në kishë, në Parlament, dhe në burg” ,Tiranë, 2007, me 520 faqe.

Për një kohë bukur të gjatë, Pavli Haxhillazi, qysh kur ishte punonjës shkencor i thjeshtë, bashkë me ekipin e leksikologëve të Institutit të Gjuhësisë e të Letërsisë, ka ndërmarrë ekspedita për mbledhjen e fjalës shqipe e të frazeologjizmave kryq e tërthor Shqipërisë dhe në Kosovë, si dhe ka dhënë ndihmesën e vet të rëndësishme në vjeljen, klasifikimin dhe shkencorizimin e lëndës leksikore të Kartotekës Kombëtare të Leksikut të Shqipes. Ka marrë pjesë në konferenca shkencore albanologjike në Tiranë, Prishtinë e në rrethe, duke gëzuar nderimin e të gjithë atyre që e kanë njohur. Për një periudhë disavjeçare, Pavli Haxhillazi ka qenë edhe pedagog i jashtëm në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë, ku mbajtur seminaret e Fonetikës së gjuhës shqipe. 

Ndihmesat e tij janë të shumta e të vyera, janë veprat e mëdha e me grupe autorësh, që kanë kërkuar shumë vite punë për t’i hartuar dhe që mbetën si trashëgimi shkencore me vlerë kombëtare, si pronë e vlefshme akademike.

Për mua, si koleg, po edhe, mbi të gjitha si mik, largimi i tij na pikëlloi, na helmoi në këtë prag të Krishtlindjeve dhe festave të fundvitit, por ai do të jetë gjithmonë në kujtimet dhe vlerësimet që i takojnë dhe mungesën e tij do ta ndjejmë për shumë kohë. Të qoftë e lehtë lëndina e vendit tënd, të cilin e shtegtove me aq zell dhe kurdoherë pa u lodhur, në kërkim të fjalëve të shqipes sonë të ëmbël, duke ecur me përkushtim në traditën e gjurmët e elbasanasit të madh, Aleksandër Xhuvanit.

Ngushëllimet më të ndjera Pranverës, me të cilën qenë një çift i përsosur, uratë e mbarësi fëmijëve: Adrit, Dorit dhe vajzës Gentës.